لوازم و ابزار شیشه گری را بهتر بشناسیم | چه ابزارهایی به شن و سنگ جان می‌دهند؟

شیشه گری؛ میراث هزاران سال زیبایی و شکوه

به هر کجای ایران که سفر کنید، با نوع متفاوتی از صنایع دستی مواجه می‌شوید. این ساخته‌های دست استادکاران ایرانی، تجلی آفریدن زیبایی از دل مواد خامی همچون فلز و چوب و پشم هستند. شیشه گری نیز یکی از انواع صنایع دستی است که از سابقه کهنی نیز برخوردار است. یکی از قدیمی‌ترین انواع ساخته‌های شیشه‌ای که به دست کاو‌ش‌گران در ایران کشف شده، به یک هزار سال قبل از میلاد تعلق دارد. چنین کشفی از عمر طولانی این هنر حکایت دارد. در نتیجه شایسته است که این هنر ارزشمند را بهتر بشناسیم تا بتوانیم میراث کهن آن حفاظت کنیم. در این مطلب با لوازم شیشه گری آشنا خواهیم شد تا متوجه شویم که چگونه استادکاران این هنر از دل شن و سنگ، زیباترین مصنوعات را می‌آفرینند.

برای مشاهده محصولات ما، به صفحه خرید ظرف شیشه ای مراجعه کنید.

ابزار شیشه گری؛ وسایل دست و پنجه نرم کردن با شن و سنگ

شیشه گری نیز همچون دیگر صنایع دستی کشورمان، ابزار و لوازم خاص خود را دارد. به کمک این ابزار و لوازم، اساتید کهنه‌کار از دل شن و سنگ، سیلیس را استخراج کرده و سپس آن را به انواع مصنوعات شیشه‌ای تبدیل می‌کنند. این مصنوعات شیشه‌ای یا زینت‌بخش خانه‌ها شده و یا به عنوان انواع ظرف کاربرد خواهند داشت. برای شناخت بهتر لوازم شیشه گری اما بهتر است ابتدا شرح کوچکی از مراحلی که برای ساخت صنایع دستی در این هنر طی می‌شود، بیان کنیم.

خرید شکلات خوری 

تلالو نور و رنگ در شیشه‌ها چطور به وجود می‌آید

اکسیدهای سیلیسیم یا همان سیلیس، مواد اصلی به کار رفته در هنر شیشه گری هستند. منبع اصلی استخراج این اکسیدها، شن و سنگ‌هایی همچون سنگ چخماق است. در کارگاه‌های شیشه گری این مواد را داخل کوره ذوب می‌کنند. سپس با استفاده از روش‌های متفاوت، این مواد مذاب را به مصنوعات شیشه‌ای زیبا و بادوام تبدیل می‌کنند. روش فوتی اصلی‌ترین روشی است که به این منظور استفاده می‌شود. با این حال از روش فوتی-قالبی و پرسی نیز برای تبدیل مواد مذاب به شیشه استفاده می‌شود. همچنین از اکسیدهای آهن به منظور رنگ بخشیدن به شیشه استفاده می‌شود. اکسیدهایی همچون اکسیدهای نامبرده به منظور ایجاد رنگ‌های گوناگون در شیشه‌ها استفاده می‌شود.

• اکسید کبالت:‌ لاجوردی
• اکسید مس:‌‌ آبی زنگاری
• اکسید آهن:‌ سبز
• بی‌اکسید منگنز:‌ زرشکی
• نمک‌های فسفر: شیری

استاد علی بابا بختیاری، از اساتید کهنه‌کار این حوزه هستند. ایشان با توانمندی‌ها و ابداعات خود خاص همچون ساخت حباب‌های رنگی موفق شده‌اند توجه بسیاری را چه در ایران و چه در جهان به سمت این هنر کهن جلب کنند. هر ساله گردشگران زیادی از کارگاه ایشان واقع در شهر ری بازدید می‌کنند.

میوه خوری بلور 

انواع لوازم شیشه گری کدام‌ها هستند؟

همانطور که گفته شد، شیشه گری نیز همچون دیگر صنایع دستی، ابزارهای خاص خود را دارد. این ابزارها از هنگامی که یک استادکار در جوانی کار خود را پای کوره شیشه گری آغاز می‌کند، همدم او بوده و گاهی این رابطه تا زمان مرگ نیز ادامه پیدا می‌کند. در ادامه این مطلب به معرفی لوازم شیشه گری می‌پردازیم.

کوره؛ قلب تپنده کارگاه شیشه گری

کوره قلب یک کارگاه شیشه گری است. بدون وجود کوره، تصور اینکه از دل شن و ماسه بتوانید ظروف آبگز و یا دیگر مصنوعات شیشه‌ای را آفرید، محال است. می‌توان گفت که آنچه هنر شیشه گری را زنده نگه داشته گرمای کوره‌ها و گرمای وجود استادکاران این حوزه است. کوره همانطور که مشخص است، برای ذوب کردن مواد اولیه ساخت شیشه به کار می‌رود. به منظور تولید شیشه موادی همچون شن، سنگ چخماق و غیره را وارد کوره می‌کنند. سپس به کوره دمایی تا 1480 درجه داده می‌شود تا مواد نامبرده ذوب شده و جاری شوند. کوره‌های مختلفی در یک کارگاه شیشه‌سازی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

معمولا در هر کارگاه، تنها یک کوره اصلی وجود دارد. با این حال در صورتی که تعداد افراد شاغل در یک کارگاه زیاد بوده و یا نیاز به این باشد که در آن واحد چند رنگ شیشه تولید شود، ممکن است کوره‌های دیگری نیز برای کارگاه ساخته شود.

انواع کوره

• کوره بته: کوره‌ بته‌ای گنجایش 12 مصنوع شیشه‌ای را دارد. این نوع کوره متداول‌ترین نوع کوره برای کارگاه‌های کوچک و متوسط است. ارتفاع این کوره 120 سانتیمتر بوده و کارگر شیشه‌پزی می‌تواند با تسلط بر روی آن‌ها کار کند
• کوره مخزنی: این نوع کوره تا حدی مشابه به کوره‌های بوته‌ای است؛ با این تفاوت که این نوع از کوره‌ها گنجایش بیشتری دارند. برای اینکه نسبت ابعاد این دو نوع کوره به هم را متوجه بشوید، باید گفت که کوره‌های بوته‌ای معمولاً چیزی حدود یک متر مکعب حجم دارند؛ این در حالی است که کوره‌های مخزنی بیش از ده متر مکعب حجم دارند
• کوره تو: این نوع کوره که به آن کوره تالب نیز گفته می‌شود، کوره‌ای کوچک جدا از کوره اصلی بوده و جزئی مهم از یک کارگاه شیشه گری است. در طول مراحل شکل دادن به مصنوع شیشه‌ای توسط استادکار، ظرف به تدریج سرد می‌شود. این مساله می‌تواند شکستن ظرف را در پی داشته باشد. در نتیجه استاد کار به طور متناوب ظرف را در معرض حرارت کوره تو قرار می‌دهد تا بتواند آنطور که لازم است بر روی آن کار کند

گرمخانه یکی دیگر از بخش‌های مهم هر کارگاه شیشه گری است. اگر شیشه ساخته شده به یکباره و در دمای محیط سرد شود، به سطح آن تنش وارد شده و امکان شکستن و یا ترک خوردن آن وجود دارد. کارکرد گرمخانه جلوگیری از چنین اتفاقی است. در گرمخانه گرما به شیشه‌ها تابیده شده و فرآیند سرد شدن آن‌ها به طور تدریجی رخ می‌دهد تا کیفیت شیشه‌ها کاهش پیدا نکند.

خرید شیرینی خوری بلوری 

لوله دم؛ از اصلی‌ترین لوازم شیشه گری

حالا نوبت به لوله دم می‌رسد. اگر برای مسگر، چکش مسگری مهم‌ترین ابزار کار بوده و دائم آن را در دست دارد، برای استادکار شیشه گری لوله دم چنین نقشی دارد. برداشتن بار اول که پایه ساخت مصنوع شیشه‌ای است، به کمک این ابزار صورت می‌گیرد. برای انجام این کار، لوله دم را در کوره فرو برده و مقداری از مواد مذاب را برمی‌دارند. سپس آن را می‌چرخانند تا مقدار اضافی آن بریزد. بعد از طی مراحلی، در لوله می‌دمند تا یک حباب کوچک در بار اولیه ایجاد شود. بعد دوباره آن را در کوره فرو می‌برند تا بار اصلی لازم برای ساخت شیشه را بردارند. لوله دم همانطور که از نام آن پیداست، یک لوله فولادی است که 100 تا 150 سانتی‌متر طول دارد. روی بدنه این لوله را روکشی از چوب می‌کشند.

پیشنهاد میکنیم مطلب زیر را هم مطالعه کنید: 

سنگ کار

به منظور اینکه بار اول شیشه که به کمک لوله دم برداشته شده، را ورز بدهند، از سنگ کار استفاده می‌شود. سنگ کار از دو سطح مستطیلی شکل از جنس آهن تشکیل شده است. وقتی بار اول شیشه با لوله دم از کوره خارج می‌شود، با سنگ کار تا جای ممکن آن را ورز می‌دهند. این کار باعث می‌شود این بار صاف شود تا در مرحله بعد بتوانند بار اصلی مورد نیاز برای ساخت مصنوع شیشه‌ای را روی آن سوار کنند.

قاشق چوبی شیشه‌ گری

قاشق دیگر وسیله مهمی است که در ساخت مصنوع شیشه‌ای در کارگاه‌های شیشه گری به کار می‌رود. قاشق یک ابزار چوبی است که شکلی کمابیش شبیه به یک ملاقه چوبی دارد. همانطور که در تصویر نیز می‌بینید، در این ابزار یک جور حفره قرار دارد. استاد شیشه‌گر، لوله دم را وارد این حفره می‌کند. در نتیجه این کار بخش‌های اضافی مصنوع شیشه‌ای گرفته شده و ضخامت بخش‌های گوناگون آن یکسان می‌شود. این وسیله می‌بایست همیشه خیس نگه داشته شود.

خرید گلدان بلوری 

دیگر ابزارهای شیشه‌ گری

علاوه بر ابزارهای نام‌برده، ابزارهای دیگری نیز در هنر شیشه گری به کار برده می‌شود. این ابزارها اگر چه نقش حساس ابزارهایی را که از آن‌ها صحبت شد، اما هر کدام در بخشی از فرآیند ساختن صنایع دستی شیشه‌ای به کار می‌آید. در ادامه چند مورد این ابزارها را مرور می‌کنیم:

• قیچی: بسیار شبیه به قیچی معمولی است که همه در جریان زندگی روزمره می‌بینیم. کاربرد این وسیله بریدن بارهای اضافی که به واگیره چسبیده‌اند، بریدن لبه ظر‌ف‌ها و خش انداختن روی بخشی از محصول است که محصول از آنجا از لوله دم جدا شده است
• تیغ: تیغ نیز یکی دیگر از لوازم شیشه گری است که مثل قیچی از آن برای بریدن باقیمانده و خش انداختن محل جداسازی استفاده می‌شود. تیغ ظاهری شبیه به کارد آشپزخانه دارد
• تخته: پرداخت لبه‌ها و کناره‌های ظروف و سایر محصولات شیشه‌ای به کمک تخته صورت می‌گیرد. درست مثل قاشق، تخته نیز از جنس چوب بوده و به همین سبب در هنگام کار با مصنوع شیشه‌ای باید به طور مرتب آن را خیس نگه داشت

بطری شیشه ای خام 

شیشه گری؛ هنری نیازمند توجه دوباره

اگر چه شیشه گری در سال‌های اخیر با رشد و اقبال قابل توجهی روبرو شده، با این حال این هنر هنوز نیاز به توجه بیشتری از سوی مردم و کارآفرینان دارد. ایده دهکده صنایع دستی که استاد بختیاری نیز بر آن تاکید داشته‌اند، یکی از ایده‌هایی است که می‌تواند در صورت پا گرفتن، به رشد و گسترش کمی و کیفی سطح تولید صنایع دستی در کشور و همچنین افزایش اشتغال در این حوزه منجر شود. افزایش تولید لوازم شیشه گری نیز یکی دیگر از گام‌هایی است که برای رونق بیشتر این هنر می‌توان برداشت.