تاریخچه صنایع دستی | خاستگاه هنرهای دستی در ایران و جهان

صنایع دستی در ایران و جهان

صنایع دستی یکی از المان‌های فرهنگی هر شهر و کشور به شمار می‌آید و تمدن، باورها، آداب و رسوم اقوامی که در گذشته در هر منطقه ساکن بوده‌اند را منعکس می‌کند. با توجه به موقعیت جغرافیایی، صنایع دستی در هر نقطه جهان تفاوت‌هایی با هم دارند. از گذشته‌های دور تا به امروز انواع صنایع دستی دچار تحولات و تغییرات زیادی در نحوه تولید و مورد استفاده شده‌اند. این تحولات به دلیل پیشرفت علم و انقلاب‌های صنعتی صورت گرفته‌اند. در این مطلب با تاریخچه صنایع دستی در جهان و سیر تحول این صنعت در ایران آشنا می‌شویم.

تاریخچه صنایع دستی در جهان

در سراسر جهان کشورهایی که قدمت بیشتری داشته‌اند، دارای صنایع دستی متنوع‌تر و گسترده‌تری هستند. در کشورهایی با قدمت بالا، حکومت‌ها، سلسله‌ها و اقوام مختلفی زندگی کرده‌اند که در تنوع صنایع دستی و گستردگی آن تاثیر به سزایی داشته‌اند. از جمله این کشورها می‌توان به چین، هندوستان و ایران اشاره کرد. این سه کشور جزو قدیمی‌ترین تمدن‌های تاریخ جهان به شمار می‌آیند و از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان صنایع دستی در جهان هستند. در سراسر جهان تا قبل از انقلاب‌های صنعتی، هر چیزی که انسان‌ها استفاده می‌کرده‌اند، از لباس و زیور‌آلات گرفته تا ابزارآلات کشاورزی و سلاح‌های جنگی همگی با دست و ابزارهای دستی ساخته و تولید می‌شدند.
بعد از انقلاب‌های صنعتی در قرن نوزدهم میلادی و با تولید ماشین‌ها، ابزارآلات مکانیکی و مواد مصنوعی نقش صنایع دستی در اکثر جوامع کمرنگ‌تر شد. اما بعد از جنگ‌های جهانی بعضی کشورها مثل هندوستان، چین، مکزیک و یونان برای رسیدن استقلال اقتصادی سعی در تولید داخلی داشتند. به همین دلیل، تولید صنایع دستی را بیشتر از گذشته در دستور کار قرار دادند. به طور کلی صنایع دستی از آغاز اولین تمدن انسانی تا به امروز یکی از ارکان اقتصادی در بسیاری از کشورهای جهان بوده است.

تاریخچه صنایع دستی در ایران
طبق شواهد به دست آمده اولین تمدن‌ها در ایران حدود ۱۰ تا ۱۲ هزار سال گذشته شکل گرفته‌اند. بنابراین تاریخچه صنایع دستی در ایران به حدود ۱۰ هزار سال قبل برمی‌گردد. حتی گفته می‌شود که در شمال ایران و نواحی استان مازندران مردمی در ۶ هزار سال پیش زندگی می‌کرده‌اند و صنایع دستی مخصوص به خودشان، مثل داس سنگی داشته‌اند. بنابراین تاریخچه صنایع دستی در ایران به اولین تمدن‌های به وجود آمده در کشور بر می‌گردد. یکی دیگر از قدیمی‌ترین صنایع دستی در ایران ظروف سفالی هستند.
بعد از اینکه وارد عصر فلز شدیم، فلز جای سنگ را گرفت و به یکی از ارکان مهم صنایع دستی تبدیل شد. ابزارهای کشاورزی، سلاح‌های جنگی از جمله صنایع دستی بود که در گذشته به وسیله فلزهایی مثل آهن و مس تولید می‌شدند. به مرور زمان کاربرد فلز در صنایع دستی افزایش پیدا کرد. از دیگر صنایعی دستی که به وسیله فلزها تولید می‌شدند زیورآلات و ظروف فلزی بودند.

مطلب پیشنهادی: 

انواع صنایع دستی ایران

صنایع دستی ایران از گذشته تا به امروز دستخوش تغییراتی شده‌اند. در دوره‌های مختلف تاریخی صنایع دستی مختلفی تولید می‌شده است. این صنایع بر اساس نیازهای مردم و حکومت‌ها تولید و استفاده می‌شد. در ادامه به برخی از انواع صنایع دستی ایرانی می پردازیم:
• صنایع دستی بافت و نساجی
• صنایع دستی فلزی
• صنایع دستی سفالگری
• صنایع دستی چاپ سنتی
صنایع دستی بافت و نساجی
طبق تاریخچه صنایع دستی، بافت و نساجی یکی از قدیمی‌ترین صنایع دستی در ایران است. از این صعنت برای تولید لباس، برخی لوازم خانه استفاده می‌شود. این صعنت یکی از متنوع‌ترین صنایع دستی در ایاران به شمار می‌رود. در بسیاری از استان‌های ایران، بافت فرش، گلیم، جاجیم و دیگر گونه‌های نساجی سنتی رواج دارد. فرش دست باف ایرانی نه تنها در ایران بلکه در بسیاری از کشورهای جهان از جمله کشورهای اروپایی طرفدار دارد.
صنایع دستی فلزی
کشف فلز در تاریخچه صنایع دستی یک اتفاق بسایر مهم بود و به انسان‌ها در ساخت لوازمی که در زندگی روزمره نیاز داشتند، کمک زیادی کرد. انسان‌ها برای ساخت ظروف، ابزار کشاورزی و سلاح‌های جنگی از فلز استفاده می‌کردند. در آثار به جا مانده از سلسله‌های باستانی ایران، ابزار و وسایل فلزی به چشم می‌خورد. بنابراین می‌توان گفت صنایع فلزی قدمت زیادی در ایران دارد. امروزه فلزکاری دارای انواع مختلفی مثل مس کوبی، نقره کاری، ریخته‌گری و زیورسازی است که بسیار پرطرفدار هستند.

پیشنهاد میکنیم مطلب زیر را هم مطالعه کنید: 

صنایع دستی سفالگری

سفالگری به یکی از محبوب‌ترین صنایع دستی در میان مردم ایران و همچنین گردشگرانی که از سراسر دنیا به ایران می‌آیند، تبدیل شده است. در زمان‌های گذشته، انسان‌ها با ترکیب کردن آب و خاک و ساخت ظروف گلی، به سفالگری می‌پرداختند. البته به مرور زمان خاک رس را جایگزین خاک معمولی کردند. معمولا ظروف سفالی در دو نوع لعاب‌دار و بدون لعاب ساخته می‌شوند. بزرگترین مرکز تولید و فروش ظروف سفالی ایران، شهر لالجین در استان همدان است. لالجین به دلیل داشتن خاک رس مرغوب، در صنعت سفالگری حرف اول را در ایران می‌زند. سفال‌های این شهر یکی از کالاهای صادراتی کشور است.
صنایع دستی چاپ سنتی
در گذشته صنعت چاپ سنتی فقط روی کاغذ و پارچه برای تزئین کردن آن‌ها انجام ‌می‌شد. اما به مرور زمان این هنر دستی در ساخت نمای مساجد و بناهای مهم تاریخی هم مورد استفاده قرار گرفت. یکی از معروف‌ترین نمونه‌های چاپ سنتی، نقش و نگار مسجد شیخ لطف‌الله در میدان نقش جهان اصفهان است. چاپ سنتی امروزه به چند شاخه مثل قلمکاری و کلاه‌دوزی تقسیم ‌می‌شود. پارچه و سفره‌های قلمکار که بیشتر در اصفهان تولید می‌شود، از نمونه‌های بارز چاپ سنتی به شمار می‌روند.
شیشه‌گری؛ یکی از جذاب‌ترین هنرهای دستی ایران
هنر شیشه‌گری در واقع به ساخت ظروف شیشه‌ای اشاره دارد که قدمت آن به حدود ۲ هزار سال قبل میلاد برمی‌گردد. در شیشه‌گری، اول شیشه را به حالت مذاب در می‌آورند و بعد با دمیدن در آن چه با دهان و چه با دستگاه به آن شکل‌های مختلفی می‌دهند. در آخر آن را تزئین هم می‌کنند. نکته مهم در این هنر دستی، این است که ماده اولیه شیشه‌‌گری برخلاف باور عمومی که تصور می‌کنند بلور باشد، سیلیس است.

شیشه گری؛ هنری قدیمی در میان صنایع دستی ایران و جهان

صنایع دستی از دیرباز تا کنون در سراسر جهان به شکل‌های مختلف وجود داشته‌اند. از زمانی که اولین تمدن‌ها در جهان شکل گرفتند، صنایع دستی هم به وجود آمدند. یکی از قدیمی‌ترین صنایع دستی، شیشه‌گری است که قبل از میلاد مسیح تا به امروز رواج داشته است. یکی از اساتید بزرگ شیشه‌گری، استاد علی بابا بختیاری است که سال ۱۳۲۹ در شهر تویسرکان متولد شد. او شیشه‌گری را از سن هشت سالگی با ساخت شیشه چراغ نفتی و لوله‌های لامپ آغاز کرد و در ۱۵ سالگی به یک استادکار زبردست تبدیل شد. استاد بختیاری بعد از شیشه‌گری، حرفه ساخت کاشی‌های تراش‌دار و سرامیکی را انتخاب کرد و در این زمینه هم به موفقیت‌های زیادی دست پیدا کرد. برای دیدن کارهای استاد بختیاری می‌توانید به وب‌‌ سایت بلور و شیشه علی بابا بختیاری مراجعه و محصولات آن را خریداری کنید.