صنایع دستی شیشه ای | صنعتی آمیخته با عشق و هنر که طرفداران بسیاری دارد

صنایع دستی شیشه ای؛ هنری که از محبوبیت بالایی برخوردار است

تولید صنایع دستی شیشه ای از گذشته در میان ایرانیان رواج داشته‌اند و امروزه این صنعت طرفداران بسیاری دارد. هنر شیشه‌گری امروزی با گذشته متفاوت است و دیگر برای تولید در تیراژ بالا از روش سنتی استفاده نمی‌شود. اما این به این معنی نیست که شیشه‌گری به صورت سنتی کاربرد ندارد. صنایع دستی شیشه ای امروزی تنوع بالایی دارند که از جمله آن‌ها می‌توان به انواع ظروف مانند گلدان و دیگر محصولات بلور اشاره کرد. در این مطلب از صنایع بلور و شیشه سنتی بختیاری به بررسی همه نکات مرتبط با صنایع دستی شیشه ای می‌پردازیم.

صنایع دستی شیشه ای از چه زمانی در ایران باب شد

از گذشته تا به امروز، صنایع دستی شیشه‌ای طرفداران و فعالان خاص خود را داشته‌اند و از جمله آن‌ها می‌توان به استاد علی بابا بختیاری اشاره کرد. توجه داشته باشید که شیشه گری یک صنعت جهانی است و نمونه‌هایی از آن در رود فرات کشف شده است. در ایران نیز قدیمی‌ترین شیشه کشف شده مربوط به چغازنبیل است.

پیدایش شیشه و ساخت اولین ظروف با آن مربوط به تاریخ تمدن بشر و پس از عصر هجر می‌شود. پس از دوران هجری، داد و ستد رواج زیادی پیدا کرد و این باعث شد که از سنگ‌های مختلف برای انجام معاملات استفاده شود. در آن زمان نیز سنگ‌های طبیعی شیشه محبوبیت بالایی پیدا کردند و همین باعث شد تا شیشه و استفاده از آن در میان مردم رواج پیدا کند.

پیشینه صنایع دستی شیشه ای در جهان

در ابتدا از شیشه طبیعی بیشتر برای ساخت مهره و منجوق‌های تزیینی یا قطعات نوک تیز استفاده می‌شد. یکی از قدیمی‌ترین شیشه‌های کشف شده مربوط به یک مهره تراش‌خورده و تزینی است که در دلتای رود فرات کشف شده و قدمت آن به هزاره سوم پیش از میلاد برمی‌گردد. همچنین قدیمی‌ترین شیشه جهان مربوط به نوعی شیشه در آسیای باختری است که قدمت آن به هزاره دوم پیش از میلاد بازمی‌گردد.

شیشه‌گری و محبوبیت آن در ایران

در ایران شیشه‌گری از محبوبیت بالای برخوردار است و این را می‌توان در تاریخ نیز مشاهده کرد. اولین صنایع شیشه‌ای کشف شده در ایران بطری‌هایی هستند که در مکشوفات تمدن‌های مارلیک و چغازنبیل کشف شده‌اند.

برخی مهره‌های شیشه‌ای نیز در دوران هخامنشیان و مربوط به زمان داریوش کشف شده‌اند که رنگی سیاه و سفید دارند. در دوران ساسانیان، شیشه‌های لاجوردی و تراش خورده محبوبیت بالایی پیدا کردند و این باعث شده که در گذر زمان به این نوع شیشه‌ها شیشه ساسانی نیز گفته شود.

دوره اشکانیان، دوره‌‌ای بود که جام‌های پایه‌دار با نقوش برجسته بسیار محبوب شدند و بیشتر ظروف اینچنینی مربوط به همین دوره هستند. در ادامه نوبت به دوران اوج شیشه‌گری در ایران می‌رسد که مربوط به سلجوقیان می‌شود. صنایع دستی شیشه ای در این دوران به قدری پیشرفت کرده بود که شیشه‌هایی که در آن زمان ساخته می‌شدند، قطر بسیار کمی و در حد میلی‌متر داشتند.

در دوران مغول‌ها، صنعت شیشه‌گری محبوبیت خود را از دست داد و این باعث شد تا کاشی‌کاری و سفالگری در ایران رواج پیدا کنند. اما در دوران صفویه دوباره شیشه محبوبیت پیدا کرد و در ایران، شاه عباس صفوی توجه ویژه‌ای به این هنر داشت.

برای اطلاع از دیگر صنایع دستی ایران مطلب زیر را مطالعه کنید: 

امروزه شیشه‌گری به چند صورت انجام می‌شود

هنر و صنعت شیشه‌گری امروزه به سه صورت سنتی، نیمه‌سنتی و صنعتی انجام می‌شود که در اصطلاح تخصصی‌تر به ترتیب به آن‌ها فوتی، فوتی-قالبی و قالبی گفته می‌شود. شیشه‌گری سنتی یک روش قدیمی است که امروزه به‌جای صنعت به عنوان نوعی صنایع دستی شناخته می‌شود. برای تولید در تیراژ بالا نیز از روش صنعتی استفاده می‌شود تا در عین رعایت دقت بالا، کار تولید سرعت خود را حفظ کند.

شیشه گری سنتی به چه شکل انجام می‌شود

برای انجام شیشه‌گری سنتی یا همان ساخت صنایع دستی شیشه ای باید ابتدا متریال که معمولا شیشه خرده است را داخل کوره قرار داد تا مذاب شوند. سپس استاد کار باید نوک لوله دم را به آرامی در کوره و مواد مذاب کند و به اندازه کم فرو ببرد. در ادامه، باید لوله کمی بچرخد تا بار آن جمع شود. بار همان ماده ترکیبی سیلیس و شیشه خرده در کوره است.

مرحله سنگ‌کاری

در مرحله سنگ‌کاری، باید لوله دم را از کوره خارج کرد و آن را دائما چرخاند تا بار دم شره نکند. پس از این کار باید در قسمت سر دم که ثابت مانده است، لوله را ورز دهند. در نهایت قسمت انتهایی بار سرد می‌شود و این به این عمل سنگ‌کاری گفته می‌شود.

ساخت گوی اول و دوم

پس از کمی خنک شدن لوله دم، در آن می‌دمند و این باعث می‌شود که حباب کوچکی با قطر 5 یا 7 سانتی‌متر با عنوان گوی اول در انتهای آن ایجاد شود. در این مرحله اگرچه بار کمی شده، اما همچنان سرخ رنگ و داغ است. از این رو، پس از ساخت گوی اول، کمی به آن فرصت می‌دهند تا سرد شود و شیشه رنگ اصلی خود را نشان دهد.

پس از سرد شدن گوی، دوباره باید آن را در کروه فرو برد و چرخاند تا بار بیشتری را جذب کند. بعد از این کار، دوباره باید فرایند سنگ‌کاری را تکرار کرد. پس از سنگ‌کاری، باید دوباره یک گوی ایجاد شود که این بار قطر بیشتری نسبت به گوی اولیه دارد. بعد از این کار، باید به گوی فرصت دهید تا کمی خنک شود و فرم خمیری به خود بگیرد.

استفاده قاشق برای ایجاد یکنواختی

پس از کمی خنک شدن دم، باید دوباره در آن بدمند تا حباب بزرگ‌تر شود. پس از این کار، نوبت به قرار دادن حباب در قاشق چوبی خیس می‌رسد که باید حباب را در قاشق بچرخانند. به دلیل خیس بودن قاشق، گوی شروع به خنک شدن می‌کند و به حالت خمیری‌تری درمی‌آید. این باعث می‌‎شود که کار دمیدن در آن ساده‌تر شود. همچنین چرخاندن در قاشق باعث ایجاد یکنواختی از لحاظ ضخامت در تمام بدنه حباب نیز می‌شود و به همین خاطر، از این مرحله می‌توان به عنوان یکی از بخش‌های مهم ساخت صنایع دستی شیشه ای یاد کرد.

استفاده از انبر برای ساخت صنایع دستی شیشه ای

پس از ایجاد یکنواختی در ضخامت حباب، استاد کار نسبت به درازی گردن ظرف تولیدی، انبر را به گلوگاه نزدیک کرده و شروع به چرخاندن دم به حول آن می‌کند. این کار باعث می‌شود تا در منطقه‌ای که انبر با بدنه حباب تماس داشته است، شیشه فشرده‌تر شود و آن قسمت که گردن ظرف را تشکیل می‌دهد، سردتر و سفت‌تر شود. همچنین هرچه گردن ظرف بلندتر باشد، به همان میزان انبر به طرف بدنه حرکت خواهد کرد.

مطلب پیشنهادی: 

مراحل نهایی ساخت صنایع دستی شیشه ای

در انتها، وردست با یک لوله دم دیگر که در این موقعیت به آن واگیره نیز گفته می‌شود، کمک استاد کار می‌کند و واگیره را با فشار کمی دقیقا در وسط قسمت مسطح‌شده کف حباب می‌چسباند. این کار باعث می‌شود تا در کف ظرف و در قسمت مرکزی آن، کمی فرورفتگی و عرق‌چینی ایجاد شود. این کار باعث تقویت ایستایی ظرف نیز می‌شود.

در ادامه، استاد کار در حالی که دم را حول محور خود می‌چرخاند، با کارد شیاری که توسط انبر ایجاد شده است را خش می‌اندازد و چند قطعه آب سر هم در آن محل می‌چکاند. سپس چند ضربه مختصر به دم وارد می‌شود و درست از محلی که ظرف با اب خیس شده است، از دم جدا می‌شود و به واگیره می‌چسبد.

بعد از چسبیدن به واگیره، ظرف به دهانه کوره و سپس شعله آتش نزدیک می‌شود تا محل جدا شده گرم شود و حالت خمیری به خود بگیرد. در حالتی که لبه و گلوگاه ظرف کاملا داغ و نرم شده‌اند، استاد کار انبر را در دهانه ظرف به صورت بسته وارد کرده و در حین چرخاندن دم، آرام‌ارام دهانه را باز می‌کند. این کار باعث می‌شود تا قطر دهانه ظرف به میزان مورد نیاز باز شود. در انتها نیز لبه ظرف توسط انبر و تخته پرداخته می‌شود و با فشار نیز لبه را تنظیم می‌کنند.

ابزار و لوازم مورد نیاز برای ساخت محصولات صنایع دستی شیشه ای

برای ساخت انواع صنایع دستی شیشه ای باید از ابزار مختلفی استفاده کرد که هرکدام در یک بخش کار مورد استفاده قرار می‌گیرند. به عنوان مثال، از قاشق برای دادن فرم اولیه و همین‌طور خنک کردن گوی استفاده می‌شود. همچنین در ساخت صنایع دستی شیشه ای، لوله دم وظیفه اصلی این کار را بر عهده دارد. از قیچی و تخته نیز در مراحل نهایی و برای شکل دادن به ظرف استفاده می‌شود.

صنایع شیشه بختیاری؛ هنر و زیبایی در دستان استاد علی بابا بختیاری

صنایع دستی شیشه ای به دلیل زحمت فراوانی که دارند، از ارزش و قیمت بالاتری نسبت به شیشه‌های صنعتی برخوردار هستند. شما می‌توانید در صورت تمایل برای تهیه هریک از این صنایع، از محصولات صنایع بلور و شیشه علی بابا بختیاری استفاده کنید. برای این کار نیز تنها کافیست با کارشناسان ما تماس بگیرید.