معرفی انواع صنایع دستی ایران به همراه تاریخچه کامل

انواع صنایع دستی ایران؛ آمیزه بی‌پایان طرح و رنگ

صنایع دستی هر کشور، نشان‌دهنده فرهنگ و اعتقادات اقوام آن کشور است. به همین دلیل، صنایع دستی هر کشور با کشور دیگر تفاوت دارد؛ صنایع دستی که در کشور ما قدمت بسیار طولانی دارد، امروزه دستخوش تغییرات نسبتا زیادی شده است. علاوه بر این، صنایع دستی نشان‌دهنده تاریخ و تمدن یک کشور است و حمایت از آن می‌تواند تحولات زیادی را در این صعنت به وجود آورد. در این مقاله قصد داریم شما را با صنایع دستی ایران آشنا کنیم.

تقسیم‌بندی انواع صنایع دستی ایران بر حسب مواد مورد استفاده

صنایع دستی ایران را می‌توان بر حسب عوامل گوناگونی طبقه‌بندی کرد. کاربرد این صنایع یکی از انواع شیوه‌های طبقه‌بندی آن‌ها است. برای مثال بعضی صنایع دستی همچون منبت‌کاری و زیورآلات بیشتر جنبه زینتی داشته و بعضی دیگر همچون قالی‌بافی در زندگی روزمره کاربرد دارند.

یکی از شیوه‌های تقسیم‌بندی انواع صنایع دستی در ایران، تقسیم‌بندی بر حسب مواد مورد استفاده در این صنایع است. از آنجایی که صنایع دستی هنری وابسته به بوم و اقلیم هر منطقه است، مواد اولیه آن را غالباً عناصری تشکیل می‌دهند که در منطقه همان صنعت یافت می‌شوند. ازین نظر پراکندگی جغرافیایی صنایع دستی ایران تا حدودی با پراکندگی آن‌ها بر اساس مواد مورد استفاده در این صنایع همخوانی دارد.

صنایع دستی مبتنی بر الیاف پارچه

قالی، گلیم، و زیلو نام‌هایی هستند که احتمالا همه ما در طول عمرمان چند باری آن‌ها را شنیده‌ایم. ولی این‌ها تنها چند نمونه از انواع صنایع دستی کشورمان هستند که در تولید آن‌ها الیاف پارچه به کار رفته است. گبه، مخمل، ترمه، زری، کرباس و جاجیم از دیگر انواع دست‌بافته‌های ایرانی هستند که در گوشه و کنار کشورمان تولید می‌شوند.

همانطور که گفته شد، محل تولید این صنایع در بیشتر موارد با مواد اولیه در دسترس در منطقه تولید آثار، در ارتباط است. برای مثال ماده اصلی در تولید ترمه که از خوش‌نقش‌ونگارترین صنایع دستی دست‌بافت ایرانی است، پشم گوسفندان است. همین مساله باعث شده که ایران و کشمیر که پشم گوسفندان آن از کیفیت لازم برخوردار است، دو محل اصلی تولید این نوع پارچه در جهان باشند. در کشورمان نیز شهرهای یزد، کرمان و اصفهان از مراکز تولید این نوع صنایع دستی هستند.

با خواندن مطلب زیر میتوانید اطلاعات بیشتری در این زمینه به دست بیاروید: 

صنایع دستی مبتنی بر چوب

ساخته‌هایی که چوب مواد اصلی ساخت آن‌ها را تشکیل می‌دهد، از جمله زیباترین و ظریف‌ترین انواع صنایع دستی کشورمان هستند. معرق‌کاری و منبت‌کاری و ساخت پیکره‌های چوبی سه نوع شناخته‌شده از این صنایع هستند. با این حال اما این صنایع را تنها نمی‌توان محصور به این سه عنوان دانست. خراطی چوب، خاتم‌کاری، مشبک‌کاری با چوب، حصیربافی و ساخت ساز از دیگر صنایعی هستند که چوب درختان و گیاهان ماده اولیه ساخت آن‌ها به شمار می‌رود.

این هنرها نیز هر کدام پایگاهی در گوشه‌ای از کشورمان داشته‌اند. برای مثال مرکز هنر منبت‌کاری از عهد صفویه در کشورمان اصفهان، گلپایگان و آباده است. تجمع هنرمندان این صنعت دستی در گلپایگان موجب رشد و شکوفایی آن از سال‌ها دور و سپس انتشار دانش مرتبط با آن به دیگر شهرهای کشور شده است.

افزون بر این‌ها، مواد دیگر نیز در ساخت انواع صنایع دستی ایران به کار می‌رود. آثار طراحی و نقاشی همچون نگارگری، تذهیب، تشعیر و گل و مرغ مبتنی بر انواع رنگینه‌ها و آثار فلزکاری (میناکاری، فیروزه‌کوبی، طلاکوبی، قلم‌زنی، مس‌گری) و سفال (لعاب‌کاری، زرین‌فام و غیره) از دیگر انواع هنر دست صنعتگران ایرانی هستند که می‌توانند حتی در فرای مرزهای ایران نیز دوستداران خود را داشته باشند.

پرفروش ‌ترین صنایع دستی ایران کدامند؟

به طور کلی صنایع دستی کشور ما نزد جهانیان شهرت خاصی دارد. همین شهرت باعث می‌شود تا فروش صنایع دستی ایرانی افزایش پیدا کند. فرش ایرانی با طرح‌های متنوع و البته سنتی که دارد، به کشورهای مختلف دنیا صادر می‌شود و آن را به عنوان پرفروش‌ترین صنایع دستی ایران می‌شناسند.

با این حال قلم‌کاری، سفال‌های نقاشی‌شده، حصیربافی و میناکاری هم از صنایع دستی ایرانی پرفروشی هستند؛ جالب است بدانید که بعضی از همین محصولات هم به کشورهایی مانند عراق و ترکیه صادر می‌شود. معرق‌کاری و خاتم‌کاری شیراز هم تقریبا نزد تمام ایرانیان شناخته ‎شده ‌است.

شما می‌توانید از شمال تا جنوب و همچنین از غرب تا شرق ایران صنایع دستی مختلف و متنوعی را مشاهده کنید که هنر دست مردمان محلی همان منطقه هستند. معمولا بیشترین صنایع دستی شهرهای جنوبی ایران توسط استان‌های هرمزگان، سیستان و بلوچستان و بوشهر تولید می‌شود.

در شمال ایران هم حصیربافی بسیار محبوب است. بانوان محلی در برخی روستاهای گیلان، مازندران و گلستان به انجام این کار مشغول هستند و درآمد خوبی از حصیربافی و فروش محصولاتشان به دست می‌آورند. اگر از صنایع دستی ایران حمایت شود، این صنعت می‌تواند تحول گسترده‌ای برای کسب درآمد کشور ایجاد کند.

شیشه‌گری؛ هنری کهن و یگانه

شیشه‌گری یکی از هنرهایی است که امروزه آثار ساخته‌شده توسط صنعت‌گران آن با اقبال بسیاری در ایران روبرو شده است. ساخته‌های این هنر معمولا ظرافت را توامان با زیبایی چشم‌نواز دارند. از جمله نخستین نمونه‌های شیشه که در ایران یافت شده، مصنوعات شیشه‌ای در معبد چغازنبیل متعلق به بیش از هزار سال پیش از میلاد مسیح هستند. همین نمونه نشان‌دهنده قدمت این هنر در کشورمان است.

روش‌های متنوعی در ساخت انواع صنایع دستی شیشه‌گری به کار برده می‌شود. روش فوتی یکی از روش‌های قدیمی به کار رفته در این حوزه است. در این روش، مواد مذاب ساخت شیشه را به سر میله چسبانده و ثابت شده و سپس در لوله دمیده می‌شود تا شکل مورد نظر در شیشه شکل بگیرد. روش پرسی و روش فوتی-قالبی نیز از دیگر روش‌های به کار رفته در این صنعت-هنر هستند. ماده اصلی به کار رفته در هنر شیشه‌گری، اکسیدهای سیلیسیم یا همان سیلیس است که در قالب شن و یا سنگ چخماق یافت می‌شوند. این مواد در دست اساتید این رشته به انواع ظروف شیشه‌ای تزیینی، شیشه‌های مات و تراش‌خورده و یا آثار تلفیقی با دیگر هنرها بدل می‌شوند.

استاد بختیاری، از اساتید باسابقه در این حوزه هستند. علی بابا بختیاری که متولد تویسرکان است، حالا موفق شده از ابداعات خود در این حوزه مانند حباب‌های رنگی، نمایشگاهی نیز در کنار کارگاه خود برپا کند. هر ساله تعدادی از گردشگران خارجی به شهر ری رفته تا آثار این هنرمند پرآوازه را تماشا کنند.

مطلب پیشنهادی: 

صنایع دستی ایران، تلفیقی از اصالت و زیبایی

در این مقاله از بلور و شیشه بختیاری شما را با صنایع دستی ایران و انواع مختلف آن آشنا کردیم. این صنعت در سال‌های اخیر به دلیل افزایش فروش محصولات، محبوبیت زیادی پیدا کرده است. هر ساله تولیدکنندگان صنایع دستی در کشور درآمد خوبی را از طریق فروش یا حتی صادرکردن محصولاتشان به دست می‌آورند. امیدواریم این مطلب برایتان مفید واقع شده باشد.